Vandaag was het de derde dag waarop de rechtbank het dossier heeft besproken. Op 9 juni 2021 is een aanvang gemaakt met de bespreking van de derde vraag: hadden de verdachten een rol bij het neerhalen van vlucht MH17 op 17 juli 2014? Vandaag is dit deel afgerond en is de zitting onderbroken tot donderdag 17 juni 2021 om 10:00 uur.

Ook vandaag heeft de rechtbank benadrukt dat uit het bespreken van het dossier niet kan worden afgeleid dat de rechtbank het ook eens is met de bevindingen in het procesdossier en de conclusies daarin. Dat blijkt pas uit het eindvonnis dat aan het einde van deze procedure wordt gewezen.

Wat wordt de verdachten verweten?

De rechtbank heeft eerst gewezen op de concrete verwijten die het Openbaar Miniserie aan de verdachten heeft gemaakt. Zo zouden de verdachten de behoefte hebben geuit en hebben gevraagd om een luchtverdedigingssysteem met bemanning, een geschikte afvuurlocatie voor de BUK-TELAR hebben aangegeven en het vervoer en het bewaken daarvan hebben. Elk van de verdachten zou hierbij een verschillende rol hebben gespeeld. Dit is opgenomen in de tenlastelegging.

Over de verdachten heeft de rechtbank een korte schets gegeven.

De eerste verdachte, een Russisch staatsburger, heeft in het verleden voor de Russische strijdmacht in verschillende oorlogen gevochten. Hij is op een zeker moment naar de stad Slavjansk in Oost-Oekaïne gegaan om uiteindelijk op 16 mei 2014 te worden benoemd als Minister van Defensie en Opperbevelhebber van het volksleger van de Volksrepubliek Donetsk. Aan deze verdachte zijn in het procesdossier verschillende aliassen en telefoonnummers gekoppeld.

De tweede verdachte heeft de Russische nationaliteit. Aan hem zijn in het onderzoek ook verschillende bijnamen en telefoonnummers gekoppeld. Hij stelt zich in een interview voor als plaatsvervangend legercommandant. Hij is ondergeschikt aan de vorige verdachte, rapporteerde aan hem en richtte een inlichtingen- en verkenningsdienst in.

De derde verdachte laat zich bijstaan door advocaten en heeft in een videoboodschap laten weten dat hij specialist is in tactische militaire inlichtingen en tot augustus 2008 in het Sovjet- en Russische leger diende. Aan hem zijn in het procesdossier verschillende telefoonnummers en bijnamen gekoppeld. Hij heeft zich aangesloten bij de volksmilitie van de Donetsk People’s Republic en werd (plaatsvervangend) hoofd van de inlichtingeneenheid. Hij rapporteerde aan de twee eerder genoemde verdachten.

Ten slotte de vierde verdachte. Hij heeft de Oekraiense nationaliteit en heeft in het dossier verschillende bijnamen en aan hem zijn verschillende telefoonnummers gekoppeld. In een interview heeft hij verteld geen professioneel militair te zijn, maar een technisch ingenieur van opleiding. Hij heeft op verschillende plaatsen gevechtshandelingen verricht en uit afgeluisterde telefoongesprekken zou af te leiden zijn dat hij onder het commando van de tweede verdachte staat.

De conflictsituatie

De rechtbank heeft vervolgens stilgestaan bij de conflictsituatie in Oost-Oekraïne ten tijde van het neerstorten van het MH17-vliegtuig. Daar werd hevig gevochten en de separatisten leden in toenemende mate verliezen als gevolg van Oekraiense bombardementen vanuit de lucht. Tegen die aanvallen door hoogvliegende vliegtuigen beschikten de separatisten niet over wapensystemen, met een hoger bereik dan circa 3500 meter. Uit afgeluisterde telefoongesprekken van verschillende personen wordt in het dossier afgeleid dat separatisten hevig lijden onder bombardementen op hun posities in en rond de plaatsen Amvrosiivka, Stepanivka, Marinovka, Dmitrovka en Tarany en rondom de heuvels van Saur-Mogila en dat daarop maar één hoop is: Rusland. “I wish they give us surface to air system…” en “We have nothing to shoot with. Where is the support for us?”

De derde verdachte zou de tweede verdachte hebben geïnformeerd over de situatie. Tanks zouden geen oplossing bieden, maar lange-afstand artillerie en een deugdelijke luchtverdedigingssysteem wél.  De tweede verdachte zou met het oog op een te verwachten aanval door het Oekraiense leger in een afgeluisterd telefoongesprek hebben gezegd: “Als ik het voor elkaar krijg om ’s-morgens een BUK te krijgen om die daar naartoe te sturen, dat zal fijn zijn, maar als mij dat niet lukt dan zal dat klote zijn, vrees ik.”

Het traject dat de BUK-TELAR zou hebben afgelegd voor en na 17 juli 2014

In de nacht van 16 op 17 juli 2014 is volgens het JIT ook sprake van daadwerkelijk aanvoer van een door de Russische Federatie aan de grens met Oost-Oekraïne afgeleverde BUK-TELAR. Het JIT heeft het eerste deel van de route van deze BUK-TELAR naar Donetsk in kaart gebracht op basis van beeldmateriaal, de inhoud van telefoongesprekken, zendmastgegevens, getuigenverklaringen, deskundigen berichten en op basis van bronnen zoals Facebook en Twitterberichten. De rechtbank heeft een aantal van deze bronnen genoemd en getoond. Ook het tweede deel van de route, van Donetsk via Makeevka naar Snizhne en door naar Pervomaiskyi, is door het JIT op deze wijze in beeld gebracht. De rechtbank heeft ook het commentaar besproken dat het Ministerie van Defensie van de Russische Federatie had op de authenticiteit van verschillende beelden. Het JIT en het Openbaar Ministerie hebben naar aanleiding daarvan nader onderzoek laten doen en de conclusie getrokken dat er geen aanleiding bestaat aan te nemen dat beelden zijn gemanipuleerd.

Uit mastgegevens van de telefoon van de vierde verdachte wordt in het dossier afgeleid dat hij, samen met een ander, aanwezig was bij het vervoer van de BUK-TELAR tot aan het landbouwveld nabij Pervomaiskiy op 17 juli 2014. Ook zou uit mastgegevens blijken dat de eerste en de tweede verdachte op dat moment in de buurt van Donetsk zijn. Op grond van mastgegevens gaat het JIT er van uit dat de derde verdachte niet aanwezig was op de vermoedelijke afvuurlocatie.

De rechtbank heeft verder gesproken over de berichten die in het dossier zijn opgenomen nadat het MH17-vliegtuig is neergehaald. Er werd aanvankelijk gesproken over het neerhalen van een Soeska (een Oekraïns gevechtsvliegtuig), later over een passagiersvliegtuig, en weer later over een gevechtsvliegtuig dat een Boeing heeft beschoten, die op zijn beurt door de separatisten is neergehaald.

Het JIT gaat er, op basis van afgeluisterde telefoongesprekken, zendmastgegevens, getuigenverklaringen en informatie op sociale media en videomateriaal, van uit dat de BUK-TELAR na het neerhalen van het MH17-vliegtuig is verplaatst naar Snizhne en van daaruit naar – uiteindelijk – Rusland. Hierover heeft de rechtbank verschillende telefoongesprekken die tussen de verdachten zouden zijn gevoerd, benoemd en op de zitting afgespeeld.

De rol van de verdachten

Over de rol van de vier verdachten bij de gebeurtenissen rondom het transport van de BUK-TELAR, het neerstorten van het MH17-vliegtuig en hun onderlinge verhoudingen, heeft de rechtbank een aantal aan hen toegeschreven afgeluisterde telefoongesprekken benoemd en afgespeeld tijdens de zitting. Over de vier verdachten heeft de rechtbank verder, hier samengevat weergegeven, gewezen op hun verklaringen, uitlatingen in verschillende media en op video. Alle verdachten ontkennen betrokkenheid bij het neerstorten van het MH17-vliegtuig, het gebruik van een BUK-raketsysteem door separatisten en de aanwezigheid daarvan in het conflictgebied van Oost-Oekraïne.

Verdere verloop van de procedure

Met betrekking tot verschillende onderdelen liggen er nu nog opdrachten bij de rechter-commissaris tot nader onderzoek. Hierop zal op een later moment in deze procedure worden teruggekomen.

De rechtbank heeft aan het einde van de zitting van vandaag een korte samenvatting gegeven van de afgelopen dagen. Wat is besproken is voor de rechtbank relevant voor de beantwoording van de tenlastelegging en is onderbouwd met bijna 1.100 voetnoten met vindplaatsen in het dossier.

Volgende week komt het Openbaar Ministerie aan het woord waarbij onderdelen van het dossier aan de orde zullen komen. In september is tijd ingeruimd voor het spreekrecht van de nabestaanden. Mogelijkerwijs kan het Openbaar Ministerie in november zijn requisitoir houden, waarna in het daaropvolgende zittingsblok de verdediging haar pleidooi zal voeren.

Kijk hier de livestreambeelden terug van de zitting:
Livestream 10 juni 2021 deel 1
Livestream 10 juni 2021 deel 2
Livestream 10 juni 2021 deel 3